قلعه والی ایلام؛ جلوه ای از شکوه معماری قاجار - وبلاگ خطاطی

به گزارش وبلاگ خطاطی، قلعه والی، یکی از مهم ترین بناهای تاریخی واقع در شهر ایلام است که قدمت آن به دوران قاجار برمی شود.

ایلام، شهری زیبا است که در غرب ایران و در میان گروهی از کوه های راسخ قرار گرفته است. این شهر که در ارتفاعات بالا جای گرفته و از آب و هوای معتدل بهاری و کوهستانی برخوردار است، در دوره قاجار مورد توجه والی وقت بود. ایلام در دوران قاجار به پشتکوه معروف بوده و یک قرارگاه تابستانی خوب برای والی وقت به حساب می آمد. قلعه والی یکی از شاخص ترین آثار تاریخی این شهر است که از زمان حکومت قاجار بر جای مانده است. در این مقاله می خواهیم با این قلعه تاریخی بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه قلعه

قلعه والی در سال 1326 هجری قمری و به دستور غلام رضا خان والی در محله ای به نام حسین آباد فیلی که به عنوان ده بالا مشهور بوده، احداث شد. این قلعه در زمینی به بزرگی 2500 مترمربع ساخته شده است. این گونه به نظر می رسد که هدف غلام رضا خان والی از احداث این قلعه، ساخت مکانی برای اقامت خود در فصل تابستان بوده است.

بعد از اینکه ساخت قلعه والی به خاتمه رسید، غلام رضا خان دستور داد تا کتیبه ای به طول 180 سانتی متر به خط نستعلیق حکاکی و سپس بر بالای ورودی شرقی بنا نصب گردد، ولی در جریان جنگ تحمیلی این کتیبه سقوط کرد و هم اکنون نیز در بخش دیگری از قلعه نگهداری می گردد.

معرفی قلعه

زیربنای قلعه والی چیزی در حدود 1500 مترمربع است. این قلعه دارای یک حیاط مرکزی به مساحت 700 مترمربع است. این حیاط از سه سمت از طریق عمارت احاطه شده است. آب این قلعه از طریق چشمه بی بی تامین می شده که آب این چشمه با استفاده از تنبوشه، به محدوده حیاط مرکزی قلعه منتقل می شده است. عمده مصالح به کار رفته در ساخت قلعه والی، شامل آجر و در مواردی سنگ است.

نمای جنوبی قلعه شکلی شبیه به ذوزنقه دارد. قلعه ابتدا در فضایی کاملا باز ساخته شده بود، ولی با توسعه شهرنشینی و توسعه شهر ایلام، هم اکنون اطراف آن با ساختمان های مختلف احاطه شده است. سمت شمال قلعه با یک کوچه شش متری و سمت غربی آن با یک خیابان هشت متری همسایگی دارد. بعلاوه در قسمت شرقی آن نیز اداره کل امور دارایی ایلام به چشم می خورد و جنوب آن به خیابان پاسداران منتهی شده است.

در ضلع شمالی قلعه والی، قسمت شاه نشین آن به چشم می خورد که بسیار بزرگ تر از بقیه اتاق های قلعه است. در وسط شاه نشین نیز یک حوض کوچک قرار گرفته است که ابتدا با سنگ مرمر تزیین شده بود و سپس بعد از بازسازی با کاشی های رنگی زیبا آراسته شده است. بیشتر اتاق های قلعه والی به صورت تودرتو بنا شده اند و این بدان معنا است که با هم ارتباط داخلی دارند.

درمجموع باید گفت که قلعه والی دارای 5 اتاق کوچک، 20 اتاق بزرگ، 4 ایوان و 2 تراس کوچک در ضلع جنوبی است. ضلع های شرقی و غربی قلعه والی به صورت متقارن با هم ساخته شده اند و حدود 80 سانتی متر نیز با کف حیاط اختلاف ارتفاع دارند. سه راه پله که زاویه چرخشی 90 درجه نیز دارند، وسیله ارتباطی محیط قلعه با پشت بام آن هستند.

همانند سایر قلعه ها، قلعه والی نیز برج نگهبانی دارد. این قلعه دارای دو عدد برج نگهبانی است که به صورت نیم دایره ساخته شده اند و در آن ها کنگره هایی برای استقرار نگهبان ها وجود دارد. در داخل راهروهای قلعه نیز طاق نماهایی وجود دارد که محل قرارگیری نگهبانان قلعه بوده است.

قلعه والی دارای سه در ورودی است که در بخش های غرب، شرق و جنوب قلعه ساخته شده اند. ورودی اصلی این قلعه در ضلع جنوبی واقع شده است و از طریق 11 عدد پله 20 سانتی متری به داخل اتاق نگهبانی و پس از آن با 8 پله دیگر به کف حیاط قلعه منتهی می گردد. ورودی اصلی قلعه والی به سبک و سیاق یونانی ساخته شده بود و دو ورودی دیگر که با راهروهایی سرپوشیده به حیاط متصل می شدند، کاربرد خصوصی داشتند یعنی برای عبور مهمانان قلعه استفاده می شدند.

حال به بعضی از زیبایی های این قلعه می پردازیم. به محض ورود به حیاط قلعه قطعا درختان کهنسال کاج و حوض مستطیل شکل موجود در آنجا توجه شما را جلب خواهند کرد. این درختان زیبایی خاصی به قلعه داده اند.

در معماری و ساخت بنا نیز از عواملی استفاده شده است که باعث مجذوب کنندهیت هرچه بیشتر قلعه والی شده اند. از جمله زیبایی های معماری و ساخت بنا می توان به تراس های سرپوشیده واقع در ضلع جنوبی قلعه که همراه با پنجره های مشبک با شیشه های الوان هستند، نرده های مشبک آجری به رنگ زیبای فیروزه ای، اورسی ها، ستون های دایره ای قلعه، سرستون های نقش دار و قوس های کمانی و تزیینی قلعه اشاره نمود.

در سقف اتاق های قلعه نیز آیینه کاری هایی به صورت معمول انجام گرفته است که بخشی از این آیینه کاری ها در اتاق های ضلع غربی برجای مانده اند که در نوع خود بسیار زیبا و مجذوب کننده نیز هستند. بعلاوه در خصوص گچ بری های صورت گرفته روی دیوارها و سقف اتاق شاه نشین باید گفت که این گچ بری ها دارای نقوش جالبی از گل ها و گیاهان هستند.

بازسازی و بازسازی قلعه

در زمان وقوع جنگ تحمیلی، بخش کوچکی از قلعه والی تخریب شد که در حدود 5 درصد ارزیابی شد. این مسئله باعث شد تا در سال 1367، سازمان میراث فرهنگی تصمیم به شروع عملیات بازسازی این اثر تاریخی ارزشمند کند. عملیات بازسازی قلعه در سال 1369 خاتمه پذیرفت. در این بازسازی سعی بر آن بود تا سبک معماری آن حفظ گردد، ولی تغییرات کوچکی نیز در بنا همانند تعبیه تیرآهن در سقف ایوان های قلعه و سقف خرپشته ها داده شد.

ذکر این نکته ضروری است که هم اکنون موزه مردم شناسی ایلام نیز در محل قلعه والی برپا شده و آماده به تصویر کشیدن تاریخ مردم این خطه از کشورمان برای بازدیدکنندگان گرامی است.

ثبت در آثار ملی

قلعه والی به عنوان یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی استان ایلام که یادگاری برجای مانده از دوران قاجاریه در ایران است، در تاریخ 19 خرداد سال 1376 هجری شمسی و با شماره ثبت 1798 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دسترسی

موقعیت دقیق قلعه والی در شهر ایلام را می توانید در نقشه زیر مشاهده کنید:

برای بازدید از قلعه والی، باید به سمت شرق شهر ایلام و خیابان پاسداران بروید.